در این خصوص دکتر اسدالله حسینی چگنی عضو هیئت علمی دانشگاه لرستان نیز به ایسنا گفت: بخش نخست پروژه شناسایی عوامل برگخوار بلوط در استان توسط محققان دانشگاه لرستان و مرکز تحقیقات منابع طبیعی به انجام رسید و نتایج آن در مجله SHILAP Revista de lepidopterología پذیرفته شد.
این استاد دانشگاه یادآور شد: در هر حال راه‌هایی وجود دارد که می‌توان با تعریف یک عرصه محدود و مشخص مثلاً مله شبانان چگنی که هر ساله طغیان‌های دردآوری تجربه می‌شود، تصاویر را به فاصله زمانی کوتاه چند روزه خریداری و تحلیل کرد. به محض کشف تغییرات در فرکانس‌های رنگی، در همان موقعیت جغرافیایی اقدام به موقع صورت می‌گیرد.
دکتر علی اصغر طالبی در گفت‌وگو با ایسنا می‌گوید: در دهه‌های اخیر با مداخلات گسترده انسانی در جنگل‌های طبیعی زاگرس تعادل این زیست بوم ارزشمند کشور در برخی مناطق به هم خورده و در معرض خطر قرار گرفته است. متأسفانه برخی افراد و حتی برخی متخصصین با به کاربردن واژه‌هایی مانند اینکه در ایران جنگل بکر وجود ندارد خواسته یا ناخواسته شرایط را برای مخاطرات بیشتر در جنگل‌های طبیعی ایران و نابودی سریع‌تر آنها فراهم می‌کنند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان تصریح کرد: موادی که می‌خواهند استفاده کنند باعث می‌شود گونه‌های جانوری دیگر نیز از بین بروند.
بلوط، شناسنامه زیستی زاگرس سال‌های گذشته با زوال و خشکیدگی دست و پنجه نرم می‌کرد و این روزها با آفات متعددی از جمله برگ‌خواران و جوانه‌خواران مواجه بوده که مسئولان امر راهکار آن را محلول‌پاشی دانسته و این کار را چند ماهیست شروع کرده‌اند ولی تحقیقات میدانی و شواهد نشان می‌دهد محلول پاشی‌های مستمر و منظم در عرصه‌های جنگلی نتوانسته ظاهرا چندان موفق باشد و طراحی یک مدل بهتر برای مهار این آفت در سطحی پایینتر از آستانه تحمل جنگل‌های بلوط لرستان که به شدت در معرض تهدید و تضعیف قرار دارند، بیش از پیش ضروری است.
دانشیار بخش تحقیقات کنترل بیولوژیک موسسه تحقیقات گیاه‌پزشکی کشور گفت: پس هر چند ممکن است Bt اثر موقتی روی سایر بالپولکداران که از لحاظ مراحل زیستی مشابه آفت هدف هستند داشته باشد ولی اگر آفت مهاجم کنترل نشود با رقابت بر سر منابع غذایی سایر بالپولکداران مغلوب خواهد کرد. پس منطق حکم می کند برای حفاظت از جنگل‌ها که همانا حفاظت تنوع زیستی و اکوسیستم جنگل است اقدام به کنترل آفات با کمترین تأثیر روی اکوسیستم جنگل کرد.
وی همچنین در خصوص اینکه گفته می‌شود بکارگیری سموم شیمیایی در جنگل یک چالش بزرگ ایجاد خواهد کرد و آیا موافق این نظر هستید؟ تصریح کرد: بله قطعاً البته ما هم نگفتیم اول سموم شیمیایی. این امر در مرحله بعدی است یعنی وقتی لاروها تفریخ می‌شوند و پروانه بالغ در طبیعت ظاهر می‌شود. یک نکته هم بگویم و آن اینکه ما برای علاج تومورهای بدخیم در انسان به ناچار به درمان دارویی که بعضاً عوارض خیلی بدی هم دارد روی می‌آوریم اما دیگر چاره‌ای نیست. وقتی که درخت در معرض صدها یا هزاران پروانه قرار گرفته که در حال تخم‌گذاری برای سال بعد هم هستند و به علاوه با سموم زیستی هم مهار نمی‌شوند آیا باید اجازه داد به این کار ادامه دهند یا عقل حکم می‌کند برای کاهش فشار آفت در سال بعدی و سال بعدی و سال بعدی تا مرحله تثبیت جمعیت آن به زیر آستانه تحمل جنگل‌های بلوط لرستان کاری صورت گیرد.
این محقق در ادامه بیان کرد: در دنیا صدها پروژه کنترل بیولوژیک آفات جنگل‌ها و مراتع با استفاده از دشمنان طبیعی دارای تخصص میزبانی ویژه حشرات پارازینوئید و شناگر با موفقیت انجام شده که می‌تواند در کنترل شب پره پروانه خوار بلوط مورد توجه قرار گیرد. در کشور ما علی رغم وجود دانشمندان و محققان برجسته و درخشش در صحنه جهانی موضوع کنترل بیولوژیک آفات اکوسیستم‌های طبیعی شامل گونه‌های مهاجم یا وارداتی یا گونه‌های بومی مانند شب پره جوانه خوار بلوط که به دلیل مداخلات انسانی تبدیل به آفت شده مورد توجه قرار نگرفته است.
این استاد دانشگاه گفت: ادامه دادن این مدل و شیوه مبارزه با آفت دیگر پاسخگو نیست و پیشنهاد مشخص استفاده از روش‌های رصد هوایی ماهواره‌ای و حضور به موقع در مکان‌های آلوده و طغیانی است. جنبه نوآورانه کار علاوه بر این مورد نگاه طبیبانه به درخت بلوط است. در نگاه فعلی محلول پاشی کلی همه درختان اعم از آلوده و غیر آلوده توصیه شده اما در نگاه طبیبانه حضور سریع و به موقع اکیپ عملیات محلول پاشی بر سر مواضع آلودگی یعنی تک تک درختان آلوده و یا لکه‌های آلودگی متشکل از چندین درخت آلوده خواهد بود. مفهوم طبیبانه به این نکته اشاره دارد که وقتی یک پزشک بر بالین یک بیمار به صورت موردی به سرعت حاضر می‌شود و به معاینه و مداوای وی می‌پردازد.
وی یادآور شد: کاربرد بی تی باید در کنترل آفت پروانه‌ای محصولات کشاورزی تا حد ممکن جایگزین استفاده از ترکیبات شیمیایی شود. حتی استفاده از بی تی در کنترل آفات پروانه‌ای در جنگل‌های دست کاشت و جنگل‌های مدیریت شده برای استحصال چوب که در صنایع کاغذسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد، بلامانع است. جنگل‌های دست کاشت و مدیریت شده دارای گونه‌های گیاهی محدود و مشخصی هستند، لذا آفات پروانه‌ای مشخصی نیز روی این گونه‌های گیاهی فعالیت می‌کنند و استفاده از بی تی صدمه‌ای به گونه‌های غیر هدف نمی‌زند.
وی بیان کرد: اگر بخواهیم حشرات را حذف کنیم اتفاقات بدی در طبیعت رخ می‌دهد که شاید جبران پذیر هم نباشد.
طالبی اظهار کرد: برهم خوردن تعادل طبیعی در بخش‌هایی از جنگل‌های زاگرس در طی ده‌ها سال شکل گرفته و ما امروز شاهد طغیان برخی از گونه‌های آفات هستیم و برگرداندن تعادل به جنگل‌ها هم نیازمند تلاش و ممارست بلند مدت و تحقیق و پژوهش گسترده است و راه دیگری نیز وجود ندارد. راه حل نهایی کنترل این آفت کاهش مداخلات انسانی و جلوگیری از تغییر کاربری جنگل‌ها به عنوان بستر زیست انسانی و سایر گونه‌های گیاهی و جانوری است که هر کدام از آنها نقش مهمی در سلامت و پایداری محیط زیست دارند.
محققان دانشگاهی و حشره‌شناسی معتقدند محلول‌پاشی فعلی برای مبارزه با آفات درختان بلوط زاگرس باعث از بین رفتن سایر حشرات و پروانه‌ها نیز می‌شود که در این خصوص مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان آن را تایید و می‌گوید: سمپاشی با محلول‌های مورد استفاده فعلی باعث از بین رفتن گونه‌های جانوری دیگر می‌شود.
مرزبان بیان کرد: یکی از این عوامل بیولوژیک که هم از لحاظ کارایی و هم از لحاظ اقتصادی و زیست محیطی دارای اولویت بوده Bt است. Bt برای کنترل بالپولکداران خسارتزا که اکثریت آفات جنگل در ایران را تشکیل می‌دهند، قابل توصیه است. نگرانی برخی از افراد در ارتباط با تاثیر Bt روی سایر بالپولکداران غیر هدف در جنگل قابل درک است، اما باید توجه کرد که اگر آفات مهاجم سبب بی‌برگی و لخت شدن درختان شوند امکان زیست برای سایر بالپولکداران نیز مختل می‌شود.
این دانشیار بخش تحقیقات کنترل بیولوژیک موسسه تحقیقات گیاه‌پزشکی کشور ادامه داد: برای مدیریت آفات جنگل ضمن ردیابی و ارزیابی خسارت آفات لازم است آفات مهم مناطق مختلف کشور تعیین و مورد پایش سالیانه قرار گیرد. با استفاده از داده‌های حاصل از پایش آفات مذکور، پراکنش، فراوانی و خسارت آنها را می‌توان تحلیل کرد و این امر در مدیریت آفات جنگل تعیین کننده است.
وی اظهار کرد: برای مدیریت جمعیت‌های طغیانی آفات به ویژه در مناطق زاگرس که اختلاط کشاورزی و دامداری در جنگل و عرصه‌های طبیعی مشهود بوده و تکه تکه شدن زیست بوم روی داده است کاربرد عوامل مهار زیستی آفات به ویژه استفاده از عوامل میکروبی بر پایه Bacillus thuringiensis var. kurstaki که به اختصار Btk گفته می‌شود، بدون تحمیل فشار مضاعف بر زیست‌بوم شکننده زاگرس، ضمن کاهش جمعیت آفت، محیط را مساعد فعالیت سایر دشمنان طبیعی کرده و با ایجاد تنوع زیستی فعال، به مهار سریع آفت کمک شایانی خواهد کرد.
رهاسازی دشمنان تخصصی در کاهش جمعیت آفت به سطح طبیعی موثر است
ادامه دادن محلول پاشی پاسخگو نیست/ شیوه جدید نگاه طبیبانه به درخت بلوط است
حسینی در پاسخ به این سوال که منظور شما از اقدام به موقع چیست چرا که وقتی صحبت از جوانه‌خوار می‌شود یعنی اینکه حداقل سنین لاروی یک و دو داخل جوانه به شکل مخفی بسر می‌برند و در حال ایجاد خسارت است اما خسارت به شکل تصاویر مرسوم روی تاج پوشش درخت قابل مشاهده نیست، این چنین توضیح داد که در مراحل آغازین حمله آفت که منطبق با فنولوژی درخت بلوط هم هست آثار خسارت از روی تصاویر ماهواره‌ای روی تاج پوشش قابل رصد نیست؛ به عبارتی وقتی می‌گوییم که خسارت برگخواری روی تاج پوشش قابل دیدن است یعنی آفت وارد مراحل بعدی شده است. یعنی همان سنین سه تا پنج با قدرت تخریبی و برگخواری به شدت بیشتر.
تعادل جنگل‌های طبیعی زاگرس در برخی مناطق به هم خورده است
حسینی گفت: محققان این پروژه امیدوارند بتوانند قدم بعدی را برای شناسایی عوامل جوانه‌خوار بلوط بردارند تا ضمن شناسایی دقیق با تکنیک مولکولی، راهکارهای اجرایی عملیاتی برای مهار این آفات را طراحی و در اختیار متولیان حفاظت و حمایت از جنگل‌های بلوط قرار دهند.
bt تاثیری در بهبودی جنگل‌های زاگرس نخواهد داشت
اما رسول مرزبان، دانشیار بخش تحقیقات کنترل بیولوژیک موسسه تحقیقات گیاه‌پزشکی کشور نظری متفاوت از صحبت‌های دکتر حسینی دارد و اعتقاد دارد آفت‌کش بیولوژیک Bacillus thuringiensis که اختصارا Bt نامیده می‌شود ابزاری ایمن و موثر در کنترل آفات جنگل است.
وی تصریح کرد: این موضوع بیشتر در حوزه منابع طبیعی بوده ولی پیشنهاد من این است که روش‌های بیولوژیک و استفاده از گونه‌های دیگر که می‌توانند باعث حذف این آفت شوند توصیه می‌شود.
حسینی در پاسخ به این سوال که شما در این رابطه روی روش‌های دیگری هم از جمله تله‌های فرومونی کار کردید؟ گفت: بله البته چون مطالعه دو ساله است نیاز به تکرار در سال بعدی هم خواهد بود. کاربرد همین تله‌ها برای پایش جمعیت بالغ‌ها نیز یکی از ابزارهای مفید در جهت مهار آفت خواهد بود. پس به طور کلی و خلاصه ایده مهار جوانه خوار سبز بلوط را می‌توان با رصد هوایی ماهواره‌ای، حضور به موقع در مکان‌های آلوده و طغیانی، محلول پاشی با سموم زیستی و در درجه بعدی سموم کم خطر با قدرت ابقایی پایین شیمیایی و تله فرومونی انجام داد.
مهمترین تنش‌هایی که جنگل‌های زاگرس با آن مواجه بوده شامل آتش سوزی، قطع درختان، زوال بلوط، بیماریها و آفات حشرهای هستند.
معاون اداره کل منابع طبیعی لرستان بیان کرد: علاوه بر آفت جوانه‌خوار از سال قبل آفت برگ خوار بلوط نیز در برخی استان‌های همجوار طغیان داشته که این موضوع هم در دستور کار کارشناسان اداره حفاظت و کارگروه گیاه پزشکی قرار گرفت.
طالبی اضافه کرد: از دیدگاه زیست محیطی جنگل‌های طبیعی پایدارترین اکوسیستم‌های موجود بر روی کره زمین هستند در دنیا حدود ۳۶ منطقه داغ اکولوژیکی وجود دارد که در آنها تنوع زیستی گونه‌های جانوری و گیاهی بسیار بالاست و جنگل‌های زاگرس به عنوان بخشی از منطقه اکولوژیکی ایرانی تورانی جزو مناطقی است که بالاترین تنوع زیستی را دارد و در برگیرنده گونه‌های جانوری و گیاهی بومی فراوانی است که منحصراً در همین منطقه وجود دارند. نکته مهم دیگر این است که بعضی گمان می‌کنند فقط برخی از گونه‌های جانوری مانند یوزپلنگ ایرانی در معرض خطر انقراض هستند؛ در حالی که اینگونه نیست و بر مبنای اطلاعات اتحادیه بین‌المللی حفاظت محیط زیست بیش‌از ۴۲ هزار گونه جانوری در دنیا به عنوان گونه‌های در معرض انقراض معرفی شدند که بسیاری از آنها شامل حشرات به ویژه پروانه‌ها و زنبورهای گرده افشان هستند که نقش کلیدی و مهمی در بقای اکوسیستم‌های طبیعی دارند و عالی‌ترین نوع همزیستی را با گیاهان برقرار کردند.
وی در گفت‌وگو با ایسنا گفت: در جنگل کنترل شیمیایی و استفاده از آفت‌کش‌های شیمیایی با دامنه تأثیر وسیع به معنی مرگ جنگل و زیست بوم جنگل بوده چرا که چرخه حیات جنگل با نابودی جانوران مختل و احتمال طغیان آفات ثانویه بسیار زیاد است.
سالاروند اضافه کرد: انتظار ما این است که روی این موضوع بیشتر کار شده و با احتیاط بیشتری روی مقابله با این آفت کار کنند.
این مسئول اضافه کرد: در همین راستا با کارهای کارشناسی و پایش دقیق جنگل‌های استان حدود ۸۰۰۰ هکتار از جنگل‌های بلوط استان با شدت و ضعف متفاوت مبتلا به جوانه خوار بلوط شناسایی شد.
این مسئول اضافه کرد: بی تی و ترکیبات مستخرج از آن مهمترین فرآورده‌های بیولوژیکی هستند که بیش از صد سال گذشته برای کنترل آفات پروانه‌ای در محصولات کشاورزی که معمولاً هر محصول دارای آفات پروانه‌ای مشخصی هست مورد استفاده قرار می‌گیرد. بی تی می‌تواند چنین نقاطی را بدون اینکه نقاط غیر هدف را تحت تاثیر قرار دهد کنترل کند. در کشور ما نیز خوشبختانه شرکت‌هایی به تولید تجاری بی تی اقدام کردند که باید مورد حمایت جدی مسئولان قرار گیرند.
استفاده از bt در جنگل‌های زاگرس توجیه علمی ندارد
دلیل اصلی طغیان شب پره برگخوار بلوط عامل انسانی است
دریکوند گفت: خوشبختانه تاکنون در حد طغیان مشاهده نشده ولی نقشه پهنه بندی مناطق با ریسک ابتلا به این آفت نیز شناسایی شده که در صورت مشاهده افزایش جمعیت آفت و یا طغیان آن قطعا عملیات محلول پاشی در عرصه‌های آلوده انجام خواهد شد.
این مسئول گفت: انتظار می‌رود مرکز تحقیقات و منابع طبیعی کار بیشتری روی این آفت انجام دهند و روش‌هایی که کمترین ضرر را برای طبیعت دارند را انجام دهند.
این مسئول با تاکید بر اینکه اولویت ما مبارزه بیولوژیک و استفاده از روش‌های زیست محیطی با آفت پروانه برگخوار بلوط است که باعث حذف بقیه گونه‌ها نشود،افزود: خداوند زنجیره حیات را طوری تنظیم کرده که یک چیزی باعث تعدیل یک پدیده دیگر می‌شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه لرستان افزود: علی رغم تغییرات اقلیمی امسال خوشبختانه در جهت کاهش جمعیت این آفت پیش رفت ولی با این حال هنوز احتمال افزایش جمعیت آفت در سال بعد وجود دارد.
این عضو هیئت علمی دانشگاه لرستان در خصوص اینکه چرا محققان دانشگاهی روی برگ‌خواران بلوط اسم کاترپیلار گذاشته‌اند، بیان کرد: این آفت مانند ماشین‌آلات راه‌سازی و حفاری با قطعات دهانی خود برگ‌ها و بافت‌های گیاهی را کنده و سوراخ کرده و می‌جود.
طالبی گفت: ما باید توجه داشته باشیم که بدون حل مشکلات اساسی که باعث برهم خوردن تعادل در بخشی از جنگل‌های زاگرس شده امکان بهبودی شرایط و پایداری جنگل‌ها و برگشت تعادل به اکوسیستم‌های صدمه دیده وجود ندارد و استفاده از ترکیبات و عواملی نظیر باکتری بی تی که دارای طیف تأثیر گسترده‌ای بر روی انواع پروانه‌هاست صرفاً به عنوان گزارش عملکرد توسط دستگاه‌های متولی مورد استفاده قرار می‌گیرد تاثیری در بهبودی جنگل‌های زاگرس نخواهد داشت، افزود: چنانچه به صورت یک راهکار بلند مدت در گستره وسیع مورد استفاده قرار بگیرد می‌تواند مخاطرات زیست محیطی بسیار گسترده‌ای در آینده داشته باشد که تبعات آن غیر قابل پیش بینی است و می‌تواند تعداد زیادی از پروانه‌ها و شب پره‌هایی را که طی صدها سال تحت کنترل دشمنان طبیعی بودند تبدیل به آفت کند و هیچکس نیز در آینده مسئولیت آن را بر عهده نخواهد گرفت.
مبارزه بیولوژیک اولویت ما در برابر پروانه برگخوار بلوط است
نظر رئیس انجمن حشره شناسی ایران در خصوص اینکه استفاده از Bt برای کنترل آفت بلوط‌های زاگرس مناسب است برخلاف صحبت‌های دکتر مرزبان است.
وی با بیان اینکه متأسفانه هنوز اطلاعات ما در خصوص دشمنان طبیعی شب پره جوانه خوار بلوط در منطقه زاگرس و نقشی که عوامل کنترل کننده در طی سالیان طولانی در کنترل آفت داشتند کامل نیست و به نظر من ضرورت دارد که دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی منطقه زاگرس شناخت دشمنان طبیعی و عوامل کنترل کننده به ویژه شب پره جوانخوار بلوط را در اولویت برنامه تحقیقاتی خودشان قرار دهند و از همه ظرفیت تخصصی کشور نیز استفاده کنند، گفت: ضرورت دارد اساتید دانشگاه‌ها و محققین مراکز تحقیق به ویژه موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور از ظرفیت‌ها و تجارب سایر کشورها در کنترل آفات جنگلی استفاده کنند و در حفظ و حراست از جنگل‌های زاگرس تلاش بسیار بیشتری داشته باشند.
حسینی در پاسخ به این سوال که اگر همچنان محلول پاشی‌ها ادامه پیدا کند چه آسیب‌هایی برای سایر گونه‌های پروانه غیر هدف و غیر آفت و بعضاً مفید به دنبال خواهد داشت و راهکار شما برای مهار این آفت چیست و آیا جنبه نوآورانه دارد، بیان کرد: سالانه مبالغ قابل توجهی برای بحث خرید محلول زیستی Bt اگر دارای اسپور باکتری باشد یا سم Bt اگر فقط کریستال سم باکتری باشد جوانه خوار سبز بلوط تخصیص داده می‌شود و با وجود اثبات اثربخشی آن در شرایط آزمایشگاهی با غرقاب کردن لارو آفت حدود ۳۰ درصد تخمین زده شده هر چند در شرایط میدانی و فیلدی جوانه‌ها و برگ‌ها غرقاب نمی‌شوند و به علاوه اشعه ماوراء بنفش خورشید به تخریب کریستال سم و کاهش اثربخشی آن کمک می‌کند.
وی با بیان اینکه درحالی که حقیقتاً چمنی موضوعی صحت ندارد و جنگل‌ها و مراتع بکر فراوانی در کشور وجود دارد، ازجمله در امتداد رشته‌کوه زاگرس که باید در حفظ و حراست آنها به سختی تلاش کنیم و از مداخلات انسانی تا حد ممکن در آنها جلوگیری شود، ادامه داد: همه ما می‌دانیم بخش‌های قابل توجهی از منابع طبیعی ایران شامل جنگل‌ها در طی سالیان متوالی دست‌خوش مداخلات انسانی و سودجویی‌های زودگذری واقع شده که تبعات آن در برخی مناطق نظیر بخش‌هایی از جنگل‌های زاگرس با طغیان آفت‌ها نظیر شب‌پره برگخوار بلوط توجه دوست‌داران محیط زیست، متخصصین، مسئولان دستگاه‌های متولی منابع طبیعی، اصحاب رسانه و مردم مخصوصاً مردم ساکن در منطقه زاگرس را به خود جلب کرده و از طرف دیگر همه اتفاق نظر دارند که جنگل‌ها و اکوسیستم‌هایی طبیعی زاگرس متعلق به نسل‌های امروز و فردای این کشور و به ویژه مردم منطقه است و ما انسان‌ها باید به دنبال همزیستی پایدار در هماهنگی با طبیعت باشیم و بقای انسان و طبیعت را وابسته به یکدیگر بدانیم.
وی افزود: بر مبنای تجارب بین‌المللی در نقاط مختلف دنیا راهکار اصلی در کنترل آفات اکوسیستم‌های طبیعی استفاده از دشمنان طبیعی تخصصی است که در طی هزاران سال برای کاهش جمعیت آفات خاص، سازش و تکامل پیدا کردند در مناطقی که تعادل برخی گونه‌ها مانند شب پره جوانه‌خوار بلوط به هم خورده و تبدیل به آفت شدند. رهاسازی دشمنان تخصصی می‌تواند در کاهش جمعیت آفت به سطح طبیعی البته همزمان با کاهش مداخلات انسانی بسیار موثر باشد.
شناسایی ۱۴ پروانه خسارتزای درخت بلوط
دریکوند ادامه داد: در صورت ادامه ندادن مبارزه با این آفت، شاهد ضعیف شدن درختان و نهایتا زوال درختان در این مناطق خواهیم بود.
علی سالاروند در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: درگیر شدن درختان بلوط مناطق حفاظت شده با آفت پروانه برگخوار بلوط مشاهده شده است.
انتهای پیام